Heesakkers/Voets - Arrest

Heesakkers/Voets (HR 13-09-2013, ECLI:NL:HR:2013:691)

Casus

Het gaat in deze zaak om de vraag of de appelrechter, gelet op Richtlijn 93/13/EEG (oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten; hierna: de richtlijn), ambtshalve gehouden is om buiten de grieven maar binnen de grenzen van rechtsstrijd te toetsen of een beding oneerlijk is.

Hoge Raad

De appelrechter is gehouden ambtshalve na te gaan of een beding uit het oogpunt van de in de richtlijn gegeven criteria oneerlijk is, ook indien hij daarbij buiten het door de grieven ontsloten gebied moet treden. Volgens het Nederlands appelprocesrecht behoort de rechter immers recht van openbare orde in beginsel ook toe te passen buiten het door de grieven ontsloten gebied, met dien verstande dat hij de grenzen van de rechtsstrijd van partijen dient te respecteren. Hij is dus niet tot dit onderzoek gehouden als tegen de toe- of afwijzing van de desbetreffende vordering in hoger beroep niet is opgekomen en hij derhalve als appelrechter niet bevoegd is om over die vordering een beslissing te geven.

De richtlijn is niet rechtstreeks van toepassing in de Nederlandse rechtsorde. Een richtlijnconforme uitleg van het Nederlandse recht brengt echter mee dat de Nederlandse rechter op grond van artikel 6:233 BW gehouden is het hiervoor bedoelde onderzoek ambtshalve te verrichten ingeval de richtlijn die verplichting meebrengt.

De nationale rechter die heeft vastgesteld dat een beding in een overeenkomst tussen een verkoper en een consument oneerlijk is, is zonder meer verplicht dat beding voor de consument buiten toepassing te laten (HvJ EU 30 mei 2013, C-488/11; NJ 2013, 487 (Asbeek Brusse c.s./Jahani)).

Indien de rechter vaststelt dat een beding oneerlijk is in de zin van de richtlijn, is hij gehouden is het beding te vernietigen. Een en ander lijdt uitzondering indien de consument zich ertegen verzet dat de rechter een contractueel beding dat hij oneerlijk oordeelt, buiten toepassing laat laten (HvJ EU 30 mei 2013, C-488/11; NJ 2013, 487 (Asbeek Brusse c.s./Jahani)).

N.B. Indien de rechter over de daartoe noodzakelijke gegevens, feitelijk en rechtens, beschikt om te vermoeden dat een overeenkomst onder het bereik van de richtlijn valt en een beding bevat dat oneerlijk is in de hiervoor genoemde zin, dient hij daarnaar onderzoek te doen, ook indien daarop gerichte stellingen niet aan de vordering of het verweer ten grondslag zijn gelegd. Dit geldt zowel in eerste aanleg als in hoger beroep, wat het laatste betreft met inachtneming van hetgeen hiervoor is overwogen. Staan de relevante feiten niet alle vast, dan zal de rechter de instructiemaatregelen moeten nemen die in dit verband nodig zijn om de volle werking van de richtlijn te verzekeren, wat betreft zowel de toepasselijkheid van die richtlijn, als de mogelijke oneerlijkheid van het beding. De rechter dient het beginsel van hoor en wederhoor in acht te nemen. Hij dient partijen in de gelegenheid te stellen zich over een en ander uit te laten en, zo nodig, hun stellingen daaraan aan te passen.

Ook in verstekzaken zal de rechter dit onderzoek ambtshalve moeten verrichten, in dat geval in het kader van artikel 139 Rv, nu het hier gaat om recht dat gelijkwaardig is aan de nationale regels van openbare orde. Dat onderzoek dient dan plaats te vinden aan de hand van de dagvaarding. Ook in dat geval zal de rechter eventueel de instructiemaatregelen moeten nemen die nodig zijn om de volle werking van de richtlijn te verzekeren. Voorts dient hij ook in dat geval het beginsel van hoor en wederhoor in acht te nemen en eiser in de gelegenheid te stellen zich ter zake nader uit te laten en, zo nodig, zijn stellingen aan te passen.

Voor de cassatieprocedure betekent het hiervoor overwogene dat met succes kan worden geklaagd dat de feitenrechter het hiervoor bedoelde onderzoek achterwege heeft gelaten indien onbegrijpelijk is dat de in de procedure gebleken gegevens hem geen aanleiding hebben gegeven tot het hiervoor bedoelde vermoeden.