Renteneurose (HR 08-02-1985, NJ 1986,137)

Relevant artikel

6:162 BW (causaal verband bij onrechtmatige daad)

Casus

Gibbs is werkzaam bij het politiekorps op de Nederlandse Antillen en slaat op 17 februari 1980, zonder enige aanleiding, Henderson met een wapenstok. Henderson vindt hier tot op heden zowel fysiek als psychisch nadeel van.

Henderson vordert van Gibbs schadevergoeding. Gibbs stelt zich echter op het standpunt dat de door Henderson geleden schade gedeeltelijk het gevolg is van zijn neurose tot voldoening van de schade en predispositie omtrent de schade en daarom volledig herstel bij Henderson uitblijft.

Rechtsvraag

In hoeverre kan de schade die een ander als gevolg van letsel toebrengende gedraging lijdt, aan de veroorzaker worden toegerekend?

Hoge Raad

De HR oordeelt dat de predispositie bij een onrechtmatige daad die bestaat uit het toebrengen van letsel toerekenbaar is aan de veroorzaker van de onrechtmatige daad. Dit is eveneens het geval als deze predispositie het gevolg is van een neurotische aandoening tot vergoeding van de schade en de gevolgen ernstiger zijn en de duur van het herstel langer dan normaal gesproken bij eenzelfde onrechtmatige gedraging. Slechts in bijzondere omstandigheden kan van deze regel worden afgeweken. Bijvoorbeeld wanneer het slachtoffer niet alles gedaan heeft wat redelijkerwijs van hem verwacht kan worden om zijn herstel te bespoedigen. In casu hebben deze omstandigheden zich niet voorgedaan.

Noot Nieuwenhuis bij Renteneurose

Moet er aansprakelijkheid zijn als de gevolgen van de onrechtmatige daad ernstiger zijn en langer duren dan in de normale lijn der verwachtingen ligt, dat mede wordt veroorzaakt door de neurotische behoefte aan schadevergoeding bij het slachtoffer?

De Hoge Raad besloot op 8 februari 1985 dat de persoonlijke reactie van het slachtoffer als gevolg van een onrechtmatige daad bestaande uit het toebrengen van letsel kan worden toegerekend aan de dader.

Dit besloot de Hoge Raad in een geval waarbij op Aruba tijdens carnaval de student Henderson, aanwezig op een praalwagen, van de wagen valt en door de onderinspecteur van de politie wordt geslagen met een wapenstok. Dit is zonder juiste aanleiding gebeurd en dus onrechtmatig. Henderson zegt uiteindelijk te lijden aan "hoofdpijnen, geheugenstoornissen en algehele achteruitgang van zijn intellectuele capaciteiten" en hij vordert daarom fl. 50.000,- van de onderinspecteur en de Nederlandse Antillen. De Hoge Raad besloot, zoals hierboven al gezegd, in voordeel van Henderson. Het Hof van Justitie en de Advocaat-generaal kwamen echter tot de conclusie dat Henderson leed aan renteneurose, ruzie zoekend gedrag en aggravatie.

In de literatuur zijn diverse soorten neurosen te vinden. De neurose die hier aan de orde is, renteneurose, is de dwangmatige wil om schadevergoeding te krijgen. Deze wil kan zo sterk zijn dat het iemand verhindert beter te worden, zodat de gevolgen van de onrechtmatige daad die deze toestand heeft veroorzaakt, groter zijn dan verwacht. Is het nu gerechtvaardigd dit toe te rekenen aan de dader? In Duitsland besloot het Bundesgerichtshof "shocktreatment" toe te passen bij zo een slachtoffer en wees zijn vordering af: zij waren ervan overtuigd dat, omdat het slachtoffer zo erg naar schadevergoeding verlangde, hij niet wilde genezen en zo niet kon werken.

Was er dus geen mogelijkheid tot schadevergoeding, dan zou hij genezen, zo was de redenering. Sommige mensen vonden dat dit in strijd was met het idee van schadevergoeding. Dit idee houdt in dat de schade in zoverre wordt gepoogd te verhelpen, dat uiteindelijk het slachtoffer schadeloos is gesteld.

Nu is de vraag: moet het slachtoffer bijdragen aan het genezingsproces? In ieder geval moet hij onderzoeken ondergaan, indien de rechter dit verlangt.

Mocht hij weigeren aan een psychisch onderzoek mee te werken, dan zal de rechter zeker zijn vordering afwijzen. Nu kan de dokter zeggen dat de neurose van de patiënt het gevolg is van zijn drang om schadevergoeding te krijgen. Dan zal de rechter de vordering ook afdoen, omdat dat de enige manier is om hem te genezen. Constateert de dokter dit niet, dan blijft de dader aansprakelijk voor alles.

Nu heeft dit arrest nog een belangrijk punt: mocht men bijvoorbeeld niet lang meer te leven hebben en is men gestorven als gevolg van een onrechtmatige daad, dan zal de schade lager uitvallen, dan wanneer men kerngezond en jong was. In de literatuur stellen sommigen dat bepaalde gevolgen van een onrechtmatige daad, die typische gevolgen zijn van bepaalde lichamelijke omstandigheden die het gevolg zijn van het handelen van het slachtoffer voor de onrechtmatige daad, niet kunnen worden toegerekend aan de dader.