Hoe ziet het diagnostische proces binnen de psychologie er uit? - Chapter 1

Inleiding

Diagnostiek vormt een belangrijk deel van de werkzaamheden van een klinisch psycholoog. In het verleden was diagnostiek niet heel populair, onder andere vanwege de onbetrouwbare projectieve tests die in die tijd gebruikt werden. Inmiddels zijn er voldoende betrouwbare diagnostische instrumenten voorhanden en is diagnostiek een stuk populairder geworden. Tegenwoordig wordt diagnostiek gezien als de basis voor adequate hulpverlening.

Klinische psychodiagnostiek heeft een wetenschappelijke basis en onderscheidt zich daarmee van het analyseren van problemen en het zoeken van verklaringen door een leek. Klinische diagnostiek steunt op empirische kennis. Dat houdt in dat hypothesen over gedrag, cognities en motivaties getoetst worden met behulp van verschillende fasen binnen een diagnostisch proces. Het is een wetenschappelijk gereguleerd denk- en doe proces dat tot verantwoorde uitspraken leidt over het gedrag of een probleem van de cliënt. Het biedt daarnaast een kader en systeem om complexe diagnostische problemen te analyseren. Drie elementen staan centraal in de klinische psychodiagnostiek: (1) het vormen van theorie op basis van de problemen, klachten en problematische gedragingen, (2) de operationalisatie en de meting ervan, en (3) het toepassen van diagnostische methoden.

De stappen van het diagnostisch proces

De vragen van de verwijzers (de aanvraag) en cliënt (de hulpvraag) vormen het vertrekpunt van het diagnostisch proces. Ook de diagnosticus zelf formuleert vragen. Deze kunnen bij hem opkomen tijdens

De Bruyn et al.

Hoofdstuk 1:
- Praktijkwetenschapper: iemand die op verantwoorde en transparante wijze cliëntbetrokkenheid en het gebruik van wetenschappelijke kennis kan combineren

- Klinisch oordeel: het nemen van beslissingen op basis van eigen ervaringen en intuïtie

- Klinisch oordeel wordt ook wel ongewapend oordeel genoemd omdat het geen beroep doet op methodologische principes of systematische procedures

- Prescriptief kader: geeft de bestaande visie op de eisen die aan een verantwoorde diagnostiek gesteld worden

- Heuristische procedures: procedures die de kans op succes vergroten

- Verschillende hulpmiddelen van een diagnosticus:

• Inhoudelijke theorieën over het ontstaan en in stand blijven van probleemgedrag

• Kennis over normale en afwijkende ontwikkelingspatronen

• Instrumenten en technieken om gedragsverschijnselen in kaart te brengen

• Statistische en psychometrische technieken om gegevens te verwerken

- Diagnostiek kun je empirisch-analytisch noemen doordat het handelen van de diagnosticus verloopt volgens regels die door hem zelf uitdrukkelijk geformuleerd kunnen worden

Hoofdstuk 2:

- Empirische benadering: veronderstellingen over de werkelijkheid worden getoetst aan feiten (resultaten van onderzoek) en dan met name op een wijze die door andere onderzoekers herhaalbaar is

- Diagnostiek kan in de praktijk vaak niet voldoen aan alle eisen van de psychodiagnostische cyclus omdat er rekening gehouden moet worden met de cliënt

- Verwetenschappelijking van de diagnostiek (Van Strien):

• Explicieter werken met theorieën en de verschillende theorieniveaus duidelijker met elkaar in verband brengen

• Bewust uitleggen waarom hij wel of niet voor een bepaalde theorie kiest

• Duidelijker die denkstappen vastleggen die hebben geleid tot het advies

• Onderzoek doen naar de waarde van de theorieën voor de specifieke problemen en naar het effect van de ingrepen

• De resultaten van eigen werk uitwisselen met collega’s

- Mensen zijn slecht in het schatten, afwegen en herzien van kansen

- Heuristieken: zoekstrategieën die tot oplossingen kunnen leiden

- Beschikbaarheidsheuristiek: we schatten de kans op het optreden van een verschijnsel hoger in als we minder moeite hebben voorbeelden van het verschijnsel voor de geest te halen

- Mensen hebben de neiging informatie te zoeken die eigen opvattingen ondersteunt 

- Reflectie is in elke stap van de diagnostische besluitvorming nodig omdat in elke fase fouten en vertekeningen voor kunnen komen

Twee soorten beslissingstheorieën:
- Descriptieve beslissingstheorie: houdt zich op een beschrijvende manier bezig met fouten en vertekeningen bij oordelen en beslissen. Het houdt zich bezig met het verklaren van beslissingsgedrag

- Normatieve beslissingstheorie: geeft aan hoe de beslisser te werk moet gaan op basis van een aantal rationele grondregels (axioma’s). Het gaat dus verder dan beschrijven en verklaren

- Besliskunde: verzameling van modellen en procedures die aangeven hoe de beslisser in verschillende stappen van het beslissingsproces het beste kan handelen met het oog op het te behalen doel

- Er wordt aangenomen dat het volgen van voorschriften de kans op het leveren van een oplossing vergroot

- Normatieve diagnostiek houdt zich bezig met het formuleren, funderen en onderzoeken van diagnostische

1. Theoretische achtergronden van klinische diagnostiek

1. Alledaagse hulp en professionele hulp

Alledaagse hulp

In het dagelijks leven ervaren we vaak psychosociale problemen, waarvoor we hulp nodig hebben. Meestal lossen we deze problemen zelf op, al dan niet met alledaagse hulp van bekenden. Alledaagse hulp is erop gericht om de situatie te veranderen en het probleem op te lossen. De persoon neemt eerst tijd om te kijken wat er aan de hand is (waarnemen en het probleem formuleren).Vervolgens doet de persoon meteen iets (ingreep) en kijkt wat het effect is (evaluatie). Dit wordt wel een alledaags ervaringsproces zonder reflectie of een alledaagse probeercyclus genoemd. Soms zal de amateur voordat hij iets doet eerst tot een verklaring van de problemen proberen te komen: hij formuleert een theorie over het individuele geval ofwel diagnose. Soms zal hij voordat hij ingrijpt ook eerst vlot en niet-systematisch een behandelplan maken. Er wordt een behandeling gekozen die berust op de ervaringen van degene die helpt. Er vindt geen schriftelijke vastlegging plaats.

Professionele hulp

Wanneer we met hulp van bekenden er niet uitkomen, zoeken we professionele hulp. Professionele hulp betreft een tijdelijke en meestal betaalde samenwerking door een buitenstaander. Vanwege deze afstand heeft de professional niet de ruimte om partij te kiezen en vanuit eigen normen en waarden te reageren. Het formuleren van een diagnose en het maken van een plan behoren tot de vaste onderdelen van de hulp. Hierbij maakt de professional gebruik van de kennis in zijn vakgebied middels het doorlopen van de regulatieve cyclus.

Verschil alledaagse- en professionele hulp

Professionele hulp onderscheidt zich van alledaagse hulp door de specifieke relatie tussen hulpverlener en hulpvrager, de specifieke vaardigheden van de hulpverlener op methodisch, diagnostisch en therapeutisch gebied en de aard van de kennis die daarbij gebruikt wordt. De professionele hulpverlener heeft te maken met twee eisen, namelijk: disciplinering (er moet gereflecteerd worden op persoonlijk, methodisch en theoretisch gebied) en explicitering