Stardust Marine (HvJ 16-05-2002, Zaak C-482/99)

Geen onderscheid mag worden gemaakt tussen de gevallen waarin de steun rechtstreeks door de staat wordt verleend, en de gevallen waarin hij wordt verleend door van overheidswege ingestelde of aangewezen publiek- of privaatrechtelijke beheersorganen. Het gemeenschapsrecht verzet er zich immers tegen dat louter door de oprichting van autonome, met de verdeling van de steun belaste instanties de regels betreffende staatssteun zouden kunnen worden omzeild.

Voordelen kunnen evenwel enkel als ‘steunmaatregelen’ in de zin van artikel 107 lid 1 VWEU

worden beschouwd indien zij rechtstreeks of zijdelings met staatsmiddelen zijn bekostigd.
Het begrip ‘staatsmiddelen’ in artikel 107 lid 1 VWEU omvat alle geldelijke middelen die de overheid daadwerkelijk kan gebruiken om ondernemingen te steunen, ongeacht of deze middelen permanent deel uitmaken van het vermogen van de staat. Dus ook al zijn de bedragen die overeenkomen met een steunmaatregel van de staat, financiële middelen van openbare bedrijven en zijn zij niet permanent in het bezit van de ‘schatkist’, het feit dat zij constant onder staatscontrole, en daarmee ter beschikking van de bevoegde nationale autoriteiten staan, volstaat om ze als staatsmiddelen aan te merken.

Dat is het geval wanneer de staat perfect in staat is, door haar dominerende invloed op de openbare bedrijven het gebruik van hun middelen te sturen om, in voorkomend geval, specifieke voordelen voor andere ondernemingen te financieren.

De voorwaarde dat een maatregel, om als ‘staatssteun’ in de zin van artikel 107 lid 1 VWEU te kunnen worden aangemerkt, aan de staat moet kunnen worden toegerekend, kan niet zo worden uitgelegd dat deze toerekenbaarheid reeds kan worden afgeleid uit de omstandigheid dat deze maatregel is genomen door een openbaar bedrijf dat onder staatscontrole staat. Zelfs indien de staat de mogelijkheid heeft een openbaar bedrijf te controleren en een dominerende invloed op de activiteiten ervan uit te oefenen, rechtvaardigt dit immers niet automatisch het vermoeden dat deze controle in een concreet geval ook metterdaad wordt uitgeoefend. Aldus dient te worden nagegaan of de overheid op een of andere manier bij de vaststelling van de betrokken maatregel was betrokken.

De toerekenbaarheid aan de staat van een door een openbaar bedrijf genomen steunmaatregel kan worden afgeleid uit een geheel van aanwijzingen, zoals met name

1. het feit dat het bedrijf deel uitmaakt van de structuur van de openbare administratie,

2. de aard van zijn activiteiten en het feit dat het bedrijf bij het verrichten van deze activiteiten op de markt normaal concurreert met particuliere marktdeelnemers,

3. het juridische statuut van het bedrijf (of het publiekrecht van toepassing is dan wel het algemene vennootschapsrecht)

4. de mate waarin de overheid toezicht op het beheer van het bedrijf uitoefent of

5. elke andere aanwijzing waaruit in het concrete geval blijkt dat de overheid bij de vaststelling van een maatregel is betrokken of dat het onwaarschijnlijk is dat zij hierbij niet betrokken is, mede gelet op de omvang van deze maatregel, op de inhoud ervan of op de eraan verbonden voorwaarden.

Om uit te maken of de deelneming van de overheid in het kapitaal van een onderneming, in welke vorm dan ook, ‘staatssteun’ in de zin van artikel 107 lid 1 VWEU kan zijn, moet worden beoordeeld of een particulier investeerder die qua omvang vergelijkbaar is met de organen die de publieke sector beheren, in vergelijkbare omstandigheden ertoe zou kunnen worden gebracht, een even grote hoeveelheid kapitaal in te brengen, mede gelet op de ten tijde van de inbreng beschikbare informatie en te verwachten evolutie (ook wel ‘market economy investor principle’ geheten).

Met betrekking tot de vraag of de staat zich als een voorzichtige investeerder in een markteconomie heeft gedragen, moet voor de beoordeling van de economische rationaliteit van het gedrag van de staat worden uitgegaan van de periode waarin de financiële steunmaatregelen zijn genomen, en dus niet van een latere situatie.